BİR BAŞYAPIT YENİDEN DOĞUYOR
ZEYREK ÇİNİLİ HAMAM
Beş yüz yıllık gizli bir kültür hazinesi olmasına rağmen uzun yıllar tarihin karanlık sayfalarında gömülü kalan Zeyrek Çinili Hamam, on üç yıl süren titiz bir restorasyon çalışmasının sonunda 2023 Eylül’ünde İstanbullularla buluştu. Özgün işlevini sürdürecek olan hamam, yapıya eklenen müze binası ve sanat etkinlikleriyle kentin kültür yaşamının da yeni mekânlarından biri olacak.
Kadim kent yaşamının hissedildiği Zeyrek’te bulunan hamam Osmanlıların yükselişinin simgesi olan Kanuni Sultan Süleyman döneminde donanmanın şanlı kaptanıderyası Barbaros Hayreddin Paşa’nın tarihimizin en büyük mimarı Sinan’a yaptırdığı, bölgenin simge yapılarından biri.
Bir zamanlar hamamın tüm iç mekân duvarlarını belli bir yüksekliğe kadar kaplayan çiniler hamam için özel olarak 16. yüzyılda İznik’te üretilmişti. Dönemin hiçbir hamamının Çinili Hamam kadar zengin ve çeşitli bir çini programına sahip olmadığı biliniyor. Ancak bu eşsiz çiniler 19. yüzyılın ikinci yarısında satılıp dünyanın dört bir yanına dağıldılar.
Hamamların önemini yitirdiği modern yaşam biçimi ve ihmale boyun eğen Çinili Hamam uzun yıllar kentin ara sokaklarında bilinmez bir yapı olarak kaldı. Ancak 2010 yılında hamamı satın alan The Marmara Grubu’nun başlattığı kapsamlı restorasyon çalışması bu kültür mirasını tüm ihtişamıyla tekrar kente kazandırdı. Bugün Zeyrek Çinili Hamam sadece mimari bir başyapıt olarak kentin yaşamına katılmıyor, restorasyonu sırasında günışığına çıkan arkeolojik ve tarihsel bilgi ve bulgularla geçmişimizi aydınlatacak yeni araştırmaların yolunu da açıyor.
SARNIÇ
Hamamın giriş avlusundan erişilebilen ve Mimar Sinan’ın yapının temeli olarak da kullandığı Bizans sarnıçları kadınlar bölümüm soğukluk mekânının altına denk gelir. Bölgenin hamam öncesi dönemine dair bilgiler sunan mekânın duvarlarında sıvaya oyulmuş kadırga ve baştarda çizimleri görülebilir. Dönemin gemilerini oldukça detaylı bir şekilde betimleyen bu çizimleri kimin ne zaman yaptığı bilinmiyor.
Zeyrek Çinili Hamam’ın bir kültür mekânı olarak faaliyetlerine de katkıda bulunacak olan sarnıç aynı zamanda mekâna özgü ve yıl içinde değişen enstalasyonların sergilendiği bir alan olarak da işlev kazanıyor.
MİMARİYE GENEL BİR BAKIŞ
YÜZYILLAR İÇİNDE HAMAM
BİZANS’TAN İSTANBUL’UN FETHİNE
Zeyrek semti Bizans döneminde de önemli bir konumdadır. 12. yüzyıl yapısı Pantrokrator Manastırı ve Haliç’e bakan hanedan mezarlığı semtin kayda değer yapılar arasında yer alır.
ESKİ ŞEHRE YENİ KİMLİK
Osmanlıların 1453’te İstanbul’u fethetmesinin ardından Pantokrator ve çevresindeki yapılar cami ve dergâha dönüştürülür. 1470’te Fatih Medresesi Külliyesi’nin tamamlanmasıyla da Zeyrek’in eski dini önemi azalmaya başlar.
ÇİNİLİ HAMAM’IN İNŞASI
Osmanlı donanmasının kaptanıderyası Barbaros Hayreddin Paşa, Zeyrek yamacının üzerine bir çifte hamam inşa etmesi için sarayın başmimarı Mimar Sinan’ı görevlendirir. Hamam 1530–1540 arasına denk gelen bir zaman diliminde inşa edilir.
ZEYREK’İN HAMAMLARI
17. yüzyılda gelindiğinde, Zeyrek orta sınıfa mensup ve ağırlıklı olarak Müslüman nüfuslu bir yerleşim bölgesine dönüşmüştür. Çinili Hamam’ın yanı sıra Haydarhane, Azebler ve Çukur Hamamları da bölgenin rağbet gören hamamları arasındadır.
BÜYÜK İSTANBUL YANGINLARI VE DEPREMLERİ
1718, 1756 ve 1782’deki Cibali yangınları İstanbul’u büyük ölçüde etkiler. Çinili Hamam bu dönemde saraçhane olarak kullanılır. 1754 ve 1766 depremleri ağır hasar bıraksa da hamamın etkilendiğine dair bir kanıt yoktur.
YENİ BANİLER VE RESTORASYONLAR
Hamamın ilk özel mülk sahibi olan Ali Bey 1833–1850 arasında kapsamlı restorasyonlar, sonraki birkaç mülk sahibi de onarımlar yaptırır. Hamamın çinilerinin çoğu 1800’lerin ikinci yarısında antikacı Ludovic Lupti tarafından Paris’te satılır.
EKLEMELER VE ONARIMLAR
20. yüzyılda kadınlar bölümü girişiyle külhan ve su deposunun bulunduğu alanlara eklemeler yapılır, zemin kaplamaları ve kurşun çatı örtüsü değiştirilir. Zeyrek’i de kapsayan “İstanbul’un Tarihi Alanları” 1985’te UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınır.
YENİ KİMLİĞİYLE ÇİNİLİ HAMAM
The Marmara Grubu’nun 2010’da satın aldığı hamam on üç yıl süren kapsamlı bir restorasyon geçirdi. Bugün hamam işlevini sürdürecek olan yapı müze binası ve etkinlik alanıyla kentin kültür yaşamının da bir parçası.